Nowy proces karny – większa aktywność stron - Aktualności - KMP Kielce

Prokuratorzy nie będą przekazywali do sądu dowodów, które nie mają znaczenia dla postępowania. Sąd nie będzie musiał powtarzać przeprowadzania wielu dowodów. Na sali rozpraw prokuratorzy i oskarżeni (lub ich obrońcy) prowadzić będą aktywny, zaangażowany i równoprawny spór. Sąd nadal będzie gospodarzem procesu, jego rolą będzie ocena przeprowadzanych przez strony  dowodów i wydanie  sprawiedliwego wyroku.

Cele i spodziewane efekty

Nowelizacja procedury karnej ma na celu:

- przemodelowanie postępowania sądowego w kierunku większej kontradyktoryjności, gdzie dwie, równorzędne strony procesu prezentują dowody i argumenty na poparcie swoich tez.
- usprawnienie i przyspieszenie postępowania, dzięki szerszemu wykorzystaniu konsensualnych (ugodowych) sposobów zakończenia postępowania oraz idei sprawiedliwości naprawczej (dążenie do wyrównania przez sprawcę przestępstwa krzywdy wyrządzonej ofierze przestępstwa),
- szersze wykorzystanie w procesie karnym  instytucji mediacji,
- zminimalizowanie przewlekłości procesów, dzięki przemodelowaniu postępowania odwoławczego. Ograniczona zostanie  także możliwość zwrotu sprawy do sądu niższej instancji w celu jej ponownego rozpatrzenia.

Reforma modelu postępowania karnego opiera się na założeniu, że czynności dowodowe będą ciążyć na stronach postępowania, a jedynie wyjątkowo  wykorzystywana  będzie inicjatywa dowodowa sądu. W nowym modelu sąd powinien pełnić rolę  arbitra, który po przeprowadzeniu przez strony dowodów wyda sprawiedliwe rozstrzygnięcie.

Reformie k.p.k. towarzyszą zmiany mające na celu zwiększenie stosowania trybów konsensualnych, czyli np. zawierania porozumień między prokuratorem a oskarżonym, przedkładanych do akceptacji sądu. W razie ich przyjęcia proces przed sądem nie będzie konieczny. Zmiany te mają na celu zwiększenie efektywności postępowania, przy zachowaniu gwarancji procesowych oskarżonego i pokrzywdzonego. Reforma zakłada szersze zastosowanie instytucji wniosku o skazanie bez rozprawy i tzw. wniosku o dobrowolne poddanie się karze. W przypadku możliwości zastosowania dobrowolnego poddania się karze zmniejszony został zakres postępowania przygotowawczego.

Wzmocnieniu zasady kontradyktoryjności w procesie karnym towarzyszy wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających równość stron procesu. Reforma przewiduje rewolucję w dostępie do pomocy prawnej dla wszystkich niezależnie od stanu majątkowego. Każda ze stron będzie mogła na etapie postępowania sądowego skorzystać z fachowej pomocy prawnej – adwokata i radcy prawnego, wyznaczonego z urzędu (obrońcy lub pełnomocnika)  przez sąd na żądanie. Koszty reprezentacji będzie ponosił Skarb Państwa. Skazany będzie nimi obciążony w przypadku przegrania postępowania. Jednakże w stosunku do osób ubogich będzie możliwe zwolnienie ich od poniesienia kosztów, nawet gdy przegrają sprawę.

Zmiany w prawie karnym materialnym

Drugim ważnym kierunkiem reformy postępowania karnego jest nowelizacja prawa karnego materialnego. Stanowi ona kompleksową reformę polityki karnej, której celem jest stworzenie realnej dolegliwości dla wszystkich sprawców przestępstw.

Głównym celem reformy k.k. jest zmiana obecnej struktury orzekanych kar, w tym ograniczenie możliwości pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary. Kara zawieszona to obecnie ok. 60 proc. wszystkich kar orzekanych w Polsce). W wielu przypadkach, a w szczególności wówczas, gdy kara taka jest orzekana po raz kolejny za kolejne przestępstwa nie spełnia bowiem funkcji odstraszającej i wychowawczej. Lepsze efekty przynoszą kary wolnościowe - grzywny bądź kary ograniczenia wolności - które są dla sprawców bardziej odstraszające i połączone  z realną dolegliwością.

Reforma Kodeksu karnego, która wejdzie 1 lipca w życie, przewiduje: 

- realne oddziaływanie karne dzięki dolegliwym i skutecznym karom wolnościowych oraz zerwanie z fikcją kary  więzienia w  zawieszeniu,
- preferencje dla kar wolnościowych (zarówno kary ograniczenia wolności, jak i grzywny)wobec kary pozbawienia wolności, w tym również wobec kary w zawieszeniu m in. poprzez wprowadzenie pierwszeństwa tych kar w stosunku do czynów zabronionych, które są zagrożone karą pozbawienia - wolności do 5 lat, - poprzez wydłużenie ram czasowych stosowania kary ograniczenia wolności (do 2 lat) oraz wprowadzenie nowych form jej wykonywania (np. obowiązek pozostawania w miejscu stałego pobytu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego),
- reorganizacje i uporządkowanie środków zabezpieczających, m.in. poprzez uregulowanie problemu tzw. sprawców niebezpiecznych cierpiących na zaburzenia osobowości,
- umożliwienie sądowi, zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, zamiany jej na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo na grzywnę,
- przeniesienie przepisów o systemie dozoru elektronicznego do Kodeksu karnego i Kodeksu karnego wykonawczego.

W związku z wejściem w życie reformy Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło szereg działań, zarówno o charakterze legislacyjnym, jak i organizacyjnym.

Spośród 30 rozporządzeń wykonawczych przystosowujących środowisko prawne do zmian normatywnych należy wskazać w szczególności Regulamin urzędowania sądów powszechnych oraz Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Oba regulaminy mają na celu wprowadzenie odpowiednich zmian organizacyjnych nakierowanych na możliwie efektywne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w nowej rzeczywistości prawnej.

Obok zmian legislacyjnych, przygotowano System Organizacji Terminarza Rozpraw, mający na celu synchronizację terminów rozpraw pomiędzy sądem, a stronami procesowymi (prokuratorami, obrońcami i pełnomocnikami). Z nowej procedury karnej zostało już przeszkolonych prawie 10 tysięcy prokuratorów i sędziów, a szkolenia są wciąż kontynuowane.

Reforma Kodeksu postępowania karnego w kierunku modelu kontradyktoryjnego została uchwalona przez Sejm RP ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Wchodzi  w życie po blisko  dwuletnim vacatio legis, podczas którego wszyscy uczestnicy  postępowania karnego) mieli czas na przygotowanie się do stosowania w praktyce nowych przepisów proceduralnych.

Reforma Kodeksu karnego została dokonana ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości